नेपालको संविधान जारी भए पश्चात संघियता कार्यान्वयन लागि निर्वाचित पहिलो स्थानीय सरकारको कार्यकाल बैशास ६ गते सकिदैछ । यस सन्दर्भमा स्थानिय तहकोे चार बर्ष कस्तो रहयो ? चुनावी घोषण पत्र अनुसार समुदायमा काम भयो की भएन? मुख्य समस्या र चुनौति के कस्ता रहयो ? अधिकार सम्पन्न जनप्रतिनिधिले कस्तो अनुभव गरयो ? लगायतका बिषयमा केन्द्रीत रही कारोबारपार्टीले स्थानीय सरकारका जनप्रतिनिधिसँग छलफल शुरु गरेको छ । पहिलो छलफलमा हुनुहुन्छ बाकेंको खजुरा गाँउपालिकाका उपाध्यक्ष एकमाया विश्वकर्मा । प्रस्तुत छ, उहाँ कै कार्यक्षेत्रमा पुगेर उत्सव महराले गरेको कुराकानी ः
१. पालिकामा यहांको मुख्य भूमिका के हो?
हाम्रो जिम्मेवारी भनेको स्थानिय सरकारलाई संञ्चालन गर्ने हो । उपाध्यक्षको मुख्य भुमिका न्यायिक समिति, महिला तथा बालबालिका सँग सम्बधित समिति, राजस्व परार्मश समिति, योजना तर्जमा समिति, र सहकारी विकास समितिको संयोजक भएर काम गर्ने हो । साथै अरु कार्य विधिले पनि थुपै कार्यको जिम्मेबारी दिएको छ । यसरी हेर्ने हो भने लगभग १८–१९ वटा समितिको जिम्मेवारी पाएको हुन्छ । तर प्रमुख भुमिका भने न्यायिक समिति नै हो । नेपालमा राम्रो पद्वितिको विकास भएको छ । नेपाली समाजमा सानो ठुला गरी सबैका विवाद हुन्छ । फौजदारी तथा अपराधजन्य अन्र्तगत मुद्धालाई मात्र अदालत पठाउने त्यस बाहेकका बिषयलाई न्यायिक समितिलाई अधिकार दियो भने स्थानीय तहले काम गर्न सक्षम छ । यो नेपालमा एउटा राम्रो परिपार्टीको विकास भएको छ ।
२. चार बर्षको कार्यकालमा यहांले गरेका कामहरुवाट प्राप्त भएका उपलव्धीहरु के के हुन ?
भौतिक पुर्वाधार विकास, मानविय विकासका कार्य जस्तै न्याय तथा चेतना स्तरमा वद्वि गर्नु नै हाम्रो मुख्य उपलब्धीहरु हुन । संमग्रमा हामीले गरेका काम मध्ये पुर्वधारमा गरेका विकास ठ्याक्कै देखिन्छ । तर मानवीय कुरा सँग जोडिएको विकास देखिदैन, न्याय पाएको देखिदैन । हामीले गरेको कतिपय कार्यहरु तत्कालै देखिदैन जस्तै बाख्रा पालन गरेको ६ महिना देखि १ बर्षमा त्यसको उपल्बधी देखिदैन । त्यसतै हाम्रा केही उब्लधीहरु पछि देखिन्छ ।
३. यंहाको सकृयतामा सम्पन्न भएका आर्थिक विकासका कार्यक्रमहरु के के हुन?
मेरो नीजि सक्रियता भने हुदैन पालिकाको हुन्छ । प्रत्येक बर्ष १५–१६ किलोमिटर कालोपत्रे बाटो बनेको छ ।। भौतिक पूर्वधारका विकास सम्पन्न भएका छन । कृषि, उद्योग, रोजगारी र पूर्वाधार लगायतका १२ वटा गौरवका योजनाहरु अघि सारेका छौ जुन आर्थिक विकाससँग सम्बधित छ ।
४. यहांका पालिकाले लक्षित कार्यक्रमहरु संचालन गरेको छ की छैन, यदि गरेको छ भने क कस्का लागि गरेको छ?
लक्षित समुदायका लागि कार्यक्रम पनि छ बजेट पनि छ । तर ठुलो कार्यक्रमहरु छैन सानो–सानो कार्यक्रमहरु बाट अपाङ, बालबालिकालाई सहयोग गर्ने काम भएको छ । बालबालिकालाई शिक्षासँग जोडनलाई अलि धेरै नै बजेट खर्च भएको छ । महिलालाई सीपमुलक तालिम, बालबालिकालाई छात्रावृत्ति वितरण, खास गरेर छोरीलाई प्राथमिकता दिएका छौं । अपाङता भएका व्यतिmलाई परिचय पत्र वितरण सहित समाग्री सहयोग गरेको छौ । महिलालाई सिलाई, कटाई, ल्पमबर, मेशिन, इलेक्ट्रीक आदि विषयमा सीपमूलक तालिम दिएका छौं ।
५. लक्षित समुदायका मूलभूत समस्याहरु के के देख्नु हुन्छ?
समस्या दुईटैमा छ, सरकार पनि लक्षित समुदायमा पनि । जुन देखिन्छ त्यो गर्न जान्दैन । जुन समस्या देखिन्छ त्यो समुदायले गर्न जान्दैन । आफुलाई हिंताबोध महसुस गर्दछ । जो हामी गर्छौ त्यो उनीहरु गर्न चाहदैनन । दीर्घकालिन हुदैन । हामी सीपलाई विकास र त्यसलाई व्यवसायिक गर्न चाहन्छौं । सिक्ने बेला सिक्छन त्यसपछि छोडदिने गर्छन । लक्षित समुदायले व्यवसाय गर्न नसक्ने, नचाहने, नगर्ने तर एकै पटक ठुलो अपेक्षा गर्ने विस्तारै विकास हुदै जाने भन्ने कुरा नबुझने नै समस्या हुन । शिक्षा निःशुल्क भए पनि निरन्तर विद्यालय नजाने त्यसकारण आर्थिक तथा समाजिक रुपमा परिवार खस्किदै जाने गर्दछ । हामीले आवश्यकतामा आधारित रहेर ठुलो कार्यक्रम गर्न नसकिरहेको अवस्था छ । उहाँहरुको ठुलो अपेक्षा छ त्यही भएर लक्षित समुदायलाई समेट्न गाहे भएको छ ।
६. तपाईहरुले संचालन गरेका कार्यक्रमहरु र लक्षित समुदायका समस्याहरु विचमा कत्तिको तालमेल भएको छ?
तालमेल मिलेन त दिगो हुदैन । हामी सानो–सानो कामबाट शुरुवात गर्न खोज्छौ उनीहरुको अपेक्षा ठुलो हुन्छ । त्यसकारण तालमेल मिलेको छैन ।
७. पालिकाको निर्णय पकृयामा तपाईको भूमिका कस्तो छ?
ठिकै हुन्छ । प्रमुख भुमिका नै हुन्छ भने म भन्न सक्दिन । सहमति हुन्छ । उपाध्यक्षले ठ्याक्कै निर्णय लिन नपाई रहेको अवस्था छ ।
८. योजना निर्माण तथा निर्णय पकृयामा तपाईको भूमिका कस्तो छ?
पलिकाको योजना निमार्ण प्रक्रियामा त भुमिका नै रहन्छ । योजना निर्माण प्रकृयामा मेरो भुमिका ५० प्रतिशत हुन्छ ।
९. योजना पकृयामा लक्षित समुदायका व्यक्तिहरुलाई समावेश गरिन्छ? यदि गरिन्छ भने कसरी?
यो अलि हाम्रो कमजोर पक्ष छ । योजना प्रक्रियालाई सात चरणमा लैजान भनेको छ । पहिलो बर्ष सम्पन भयो त्यस पछि भएन । लक्षित समुदाय वा समुदायमा गएर योजना बनाउने हो त्यसपछि कार्यक्रमहरु गर्ने हो तर हामी समुदायमा जान सकेका छैनौ ।
१०. तपाईको पालिकाको सुशासनमा सुधार ल्याउन के गर्नु पर्छ?
सुशासनको बिषयलाई लिएर धेरै गर्नुपर्छ । नागरिक, सरकार र कर्मचारी पनि सुशासित हुनुपर्छ । यो सिंगो भाग छुटेको छ । आर्थिक पारदर्सिकताका कुरा आउछ यसलाई व्यवस्थित गर्नु पर्छ । मैले पहिला नै भने ५ बर्ष शिकाई मात्र भयो । सयंन्त्र बुझदा बुझदै नै समय बित्यो । स्थानीयलाई तह भन्छ सरकार मान्दैन तर काम सरकारको गर्दिनु पर्छ ।
११.तपाईको कार्यकाल पुरा हुन लागेको छ, आफ्नो काम र भूमिका प्रति कत्तिको सन्तुष्ट हुनु हुन्छ? यदि हुनु हुन्छ भने कसरी?
म सन्तुष्ट छु । किन भन्दा संघियता पहिलो हो, म पनि पहिलो हो । व्यवस्था पहिलो हो, सबै कुरा पहिलो हो । हामी आँउदा त ऐन, कानुन थिएन तर पनि हामीले काम गरेका छौं । यो अभ्यास नै नयाँ हो । त्यसकारण हामीले जे गरयो सिक्दै गर्यौँ । त्यसकारण जुन उपलब्धी भएको छ, म पुर्ण सन्तुष्ट छु ।
१२. तपाई फेरि हालको पदमा दोहोरिन चाहानु हुन्छ? यदि चाहानु हुन्छ भने तपाईको तयारी के छ?
चाहन्न । त्यही पदमा किन दोहरीने, नदोहरीने । स्थानीय तहमा संरचना र जनशक्ति छैन । व्यवस्थित गरेर लैजाने हो भने अरु गर्न धेरै बाँकी छ तर अब आफै प्रमुख हुने आफै निर्णायक हुने मन छ । मेरो तयारी ठिकै छ । तर यो मेरो चाहना हो निर्णय पार्टीले गर्छ ।
१३. अन्तयमा केही भन्नु हुन्छ ?
संघीयता अल्पसंख्यक, पछाडि पारिएको, दलित, गरिब, विपन्न वर्गको लागि एकदम राम्रो व्यवस्था हो । यसलाई सबैले अभ्यास गरेर नतिजा निकाल्नु पर्छ । महिला भएर काम गर्न मुश्किल छ । म त दलित महिला साथै एकल पनि । मलाई काम गर्न अनुमित दिएको सैवाधानिक व्यवस्थाले मात्र हो । व्यवहारिक पक्ष कठिन छ । महिला अरुको बैशाखी होइन आफै सक्षम हुनुपर्छ । महिलाले बास्तविक काम गरयो भने यो व्यवस्थामा महिला जतिको काम अरुले कसैले गर्न नै सक्दैन । स्थानीय तहको सरकार भनेको भावनासँग जोडिएको हुन्छ, राति १२ बजे जनताले रुदैं फोन गर्छन जनप्रतिनिधले फोन उठाए पनि उहाँहरु खुशि हुन्छन । त्यसकारण काम गर्न सकिन्छ तर यो व्यवस्थालाई व्यवस्थित गरेर ।
